KRUNA TIRON
Kruna tiron
inggih punika kruna sane sampun polih wewehan. Wewehan minakadi pangater,
seselan miwah pangiring.
Mangkin jagi
katelatarang indik pangater lan pangiring.
Pangater
minakadi : a-, ka-, sa-, pa-, pi-, di-, ma-, parama-, kuma-, kapi-, kami-, wi-,
upa-, swa-, pati-, bra-, para-, pra-, nir-, dur-, su-.
Pangiring
minakadi :-a, -an, -ang, -in, -ing, -ning, -e, -ne, -wati, -man, - wan.
Sane
mangkin kapalajahin wantah pangater ma-
lan pa- miwah pangiring –ang lan –ne
Pangater
ma-
a. Nyihnayang Kria Lumaksana. Upami : Enggalang
ja majalan, apang tusing petengan di jalan
b. Mikolihang sakadi kruna Lingganipun. Upaminyane : Ya setata mabati madagang
saang, awanan seleg pesan ya nyemak gaene ento
c. Nyihnayang nganggen, Upami : Alit-alite tusing dadi mabaju batik yan katuju
masuk malajah.
d. Nyinahang pernah/papernahan
(genah = tempat/kewajaran) Upami : Tiang patut mabeli teken I Wayan Koplar
e. Nyihnayang madaging Upami : Bubuh kacang ijone ento, magule Bali.
f. Nerangang kahanan, sampun puput kalaksanayang. Upami “ Bebantenane maebe
siap biing mapanggang.
g. ngawangun kruna pidarta. Upami “ Eda makrasapan majalan di sisin tukade,
wireh pelih abedik ngranayang labuh.
h. ngamedalang wiadin ngawetuang, Upami : Ida mabaos teken para panjak lan
waduane makejang.
i. Nyihnayang madrewe. Upami : Cecirenida sang maraga darma, maguna lewih tur
maambek welas asih
Pangater
pa-
a. Ngawangun Kruna Aran Niskala, Upami : Patakon
Beline keweh anake nyautin
Pangiring
–ang
a.
Nyinahangkarya matetulung. Upami : Jemakang malu adine nasi, witeh uli tuni
tonden madaar.
b. Nyihnayang ngelaksanayang karya (Lumaksana ) Upami “ Tegarang satuayang
malum kenken
Pangiring
-ne
a. Nyinahang
barang punika drewen anak sane karaosang ( orang ke 3), Upami : Limane gede
gati.
b. Ngwangun Kruna Aran, Upami
: Dalemne atungtung nyuh.
Imba
kruna -kruna sane mapangater lan mapangiring
Kruna sane
polih pangater ma- |
Kruna sane
polih pangiring -ang |
Ma+ margi = mamargi (berjalan) |
Jemak + ang = jemakang (ambilkan) |
Ma+ karya = makarya (bekerja) |
Jemuh + ang = jemuhang (jemurkan) |
Ma + ubad = maubad (berobat) |
Pireng + ang = pirengang (dengarkan) |
Ma + sepeda = masepeda (bersepeda) |
Margi + ang = margiang (jalankan) |
Ma + keneh = makeneh (berpikir) |
Adep + ang = adepang (jualkan) |
Ma + taluh = mataluh (bertelur) |
Kisid + ang = kisidang (pindahkan) |
Ma + saput = masaput (berselimut) |
Bayah + ang = bayahang (bayarkan) |
Ma + nyama = manyama (bersaudara) |
Suud + ang = suudang (selesaikan) |
Kruna sane polih pangater pa- |
Kruna sane polih pangiring -ne |
Pa +
margi = pamargi (cara jalan) |
Sampi +
ne = sampine (sapi kepunyaannya) |
Pa +
takon = patakon (pertanyaan) |
Buku + ne
+ bukune (buku kepunyaannya) |
Pa + saut
= pasaut (cara menjawabnya) |
Umah + ne
= umahne (rumah kepunyaannya) |
Pa +
semaya = pasemaya (perjanjian) |
Liu + ne
= liune (menegaskan banyaknya) |
Pa + laib
= palaib (cara lari) |
Dueg + ne
= duegne (menegaskan kepintarannya) |
Komentar
Posting Komentar